10 Poemas Zapotec Original e Traduzido

Os zapotecas são um povo nativo do sul do México, especificamente no que é hoje os estados do sul de Oaxaca, Puebla e Guerrero.

Este grupo indígena data da era pré-colombiana, época em que foi de grande importância na região, com um grande desenvolvimento cultural em que seu sistema de escrita plenamente desenvolvido pode ser destacado.

Atualmente, existem cerca de 800.000 zapotecas espalhadas no México e nos Estados Unidos, que mantiveram sua cultura e sua língua frescas e intactas e as transmitiram às novas gerações.

É por esta razão que atualmente existem muitas peças literárias zapotecas, entre as quais se destacam os poemas.

Poemas Zapotec Populares e sua Tradução Espanhola

Depois deixamos alguns textos de poemas zapotecas em sua língua original e traduzimos para o espanhol.

1- Xtuí

Gula'qui 'xtuxhu

beeu guielúlu '

ne bichuugu 'xtuí nucachilú

ndaani 'xpidola yulu'.

Biina 'guiehuana' daabilú '

de guixiá dxaapahuiini 'nuu ndaani' guielulu '.

Vergonha

Coloque a vantagem

da lua sobre seus olhos

e cortar a vergonha que está escondida

na sua terra, mármore.

Chore espelhos enterrados

até a menina desaparecer.

2- Guielú dani guí

Ndaani 'ti le' yuze zuguaa

cagaañe guidxilayú ne dxita ñee:

naa cabeça

Naa ridide 'nisiaase' luguiá 'ti za guiba'

ne riuaabie 'nu nuume.

Olho do vulcão

No ringue um touro

ele coça o mundo com seus cascos:

me espera.

Eu durmo em uma nuvem

e eu me jogo

3- Yoo lidxe '

Dxi guca 'nahuiini' gusa 'ndaani' na 'jñaa biida'

sica beeu ndaani 'ladxi'do' guibá '.

Luuna 'stidu xiaa ni biree ndaani' xpichu 'yaga bioongo'.

Gudxite nia 'strompi'pi' bine 'laa za,

ne guie 'sti matamoro gúca behua xiñaa bitua'dxi riguíte nia' ca bizana '.

Sica rucuiidxicabe bendaa lu gubidxa zacaca gusidu lu daa,

galaa íque lagadu rasi belecrú.

Cayaca gueta suquii, cadiee do ria 'ne guixhe, cayaca guendaró,

Caiaba Nisaguie Guidxilayú, Rucha'huidu Dxuladi,

ne ndaani 'ti xiga ndo'pa' ri de'du telayú.

Primeira casa

Quando criança dormi nos braços da minha avó

como a lua no coração do céu.

A cama: algodão que saiu do fruto pochote.

Eu fiz as árvores de óleo, e meus amigos eu os vendi

como um luciano a flor flamboyant.

Como os camarões secam ao sol, assim nós nos deitamos em uma esteira.

Acima de nossas pálpebras, a cruz de estrelas dormia.

Tortilhas de comissário, fios tingidos para redes,

a comida foi feita com a felicidade da garoa na terra,

nós batemos o chocolate,

e em uma enorme taça fomos servidos ao amanhecer.

4- Nem naca nem ne reedasilú naa

Ti mani 'nasisi napa xhiaa ne riguite.

Ti ngueengue rui 'diidxa' ne riabirí guidiladi,

naca 'ti badudxaapa' huiini 'biruche dina cana gutoo ne qui nindisa ni

ti dxita bere yaase 'riza guidilade' ne rucuaani naa.

Rucaa xiee ti yoo beñe zuba cue 'lidxe',

naca 'layú ne guirá lidxi.

Ti bandá 'gudindenecabe,

ti miati 'nalase' zuguaa chaahui'galaa gui'xhi 'ró.

Ti bacuxu 'stisa nisa, sti yaga guie', cadi sti binni.

Naca 'tini bi'na' Xabizende.

Naca 'ti bereleele bitixhie'cabe diidxa' gulené.

O que eu sou, o que eu lembro

Uma liberdade que brinca e não se tornou feia.

A sensibilidade de um papagaio falante,

Eu sou a garota que deixa suas cocadas e não as pega,

Um ovo de galinha preta passa por mim e acorda.

Eu sou um nariz que cheira o adobe da casa em frente

um pátio e todas as suas casas.

Uma fotografia repreendida,

uma linha fina no meio da selva.

Uma flor para a água, para outras flores e não para pessoas.

Eu sou uma resina que San Vicente chorou.

Eu sou um maçarico de pedra que afogou sua música em outro idioma.

5- Dado

Pa ñanda niniá 'luguiaa

xa badudxaapa 'huiini' nayati guielú,

niziee ': ti chalupa stibe,

ti duubi 'nutiee sica ti pe'pe' yaase ',

chupa neza guelaguidi ñapa ebiá naguchi ruzaani '

ne dxiña biadxi dondo ño guenda stibe xa'na 'ti yaga bioongo'.

Nuzuguaa 'jmá guie' xtiá ne guie 'daana' ra lidxibe,

nga nga ñaca xpidaanibe

ele te guiará ou você 'laabe

ñanaxhii gupa naxhi cayale gasi guidiladibe.

Dado

Se eu pudesse ir ao mercado

com a garota de olhos pálidos

Eu compraria ele: um jogo de loteria,

uma pena da cor do jicaco escuro,

sandálias com fivelas douradas

e para o seu nahual comer debaixo de uma ceiba,

os arvoredos ácidos das ameixas.

Ele iria estofar sua casa com cachos de manjericão e cordão,

esse seria o seu huipil

e todo mundo que olhou para ele

Eu gostaria dela pelo orvalho permanente de seu corpo.

6- Mexa

Bisa'bi cabee naa '

sugestão 'ti bitoope dxa' birí naxhiñaa ndaani '

raçu gúcani dé ni bidié ne nisa roonde 'xti' gueta biade.

Lú mexa 'bizaacabe xhuga ne ti guiíba', gudaañecabe lú yaga

ni bisiganinecabe binni nayaase 'guidiladi ni rini' suga neza diiidxa '.

Bixelecabe chiqué ni ti guidxi qui nuchiña laacabe.

Xa'na 'dani beedxe'

biyube 'ti guisu dxa' guiiba yaachi

ti núchibi dxiibi xtinne '

ne ti nisa candaabi 'bixhiá ndaani' bíga 'guielua'

guirá xixe guie 'huayuuya' lu sa 'guiidxi.

A mesa

Eu fui abandonado

ao lado de um caranguejo cheio de formigas vermelhas

mais tarde eles eram pó para pintar com a baba do cacto.

Da mesa riscada com goivas: xilogravura que cruzou o silêncio

em peles bilíngues e marrons.

Havia distância naquela época

A geografia não beneficiou a palavra.

Sob a colina do tigre

Eu procurei um tesouro para domesticar o medo

e um líquido ígneo apagado do meu olho esquerdo

Todas as flores que vi em maio.

7- Lu ti nagana

Lu ti neza

chupar na

nagu'xhugá

zuguaa. '

Tobi ri '

nadxii naa,

xtobi ca

nadxiee laa.

Nisaguié,

nisaguié,

gudiibixendxe

ladxiduá '.

Gubidxaguié ',

gubidxaguié ',

binduuba 'gu'xhu'

ndaani 'bizaluá'.

Dúvida

Em uma estrada

Isso se bifurca

Confuso

Eu sou.

Este aqui

Me ama,

Eu amo ela

Chuva

Chuva

Lave com muito cuidado

Minha alma

Sol em flor,

Sol em flor,

Varre a fumaça

Dos meus olhos.

8- Biluxe

Biluxe

Ne ngasi nga laani.

Luza zadxaagalulu '

Ca ni bidxagalú cou '

Biá 'dxi

Gúcalu 'bandá' xtibe;

Ti bi'cu ', ti bihui,

Ti binni.

Gasti 'zadxaa

Ne laaca ca bigose

Guxhuuna 'íquelu'

Gusiquichi ique badunguiiu

Bichaabe lii.

Ne laca decheyoo

Bizucánelu 'laabe

Gusicabe guendarusiaanda 'xtibe.

Gasti 'zadxaa.

Lii siou 'nga zusácalu'

Guidxilayu ma qui gapa

Xiñee guireexieque,

Ma qui gapa xiñee

Quiidxi Guendanabani.

Ne zoyaalu 'guendanabani xtilu',

Ladxido'lo zapapa

Bia 'qui guchendaxhiaasi layu,

Ne nalu 'ne ñeelu'

Zusiaandu 'laaca',

Qui zánnalu paraa zuhuaalu ',

Ne nisi lulu ', nisi nalu'

Zaniibihuati guia 'ne guete'.

Acabou-se

Acabou-se

e isso e tudo.

Em seus passos você encontrará

as mesmas coisas que você encontrou

durante os dias

que você era a sombra dele;

Um cachorro, um porco,

uma pessoa.

Nada vai mudar

e os mesmos grãos

que sujou sua cabeça

branquear a juventude

quem tomou o seu lugar.

E atrás da casa

onde eles reclinaram

ela resolverá seu esquecimento.

Nada vai mudar

no entanto, você vai supor

isso não faz mais sentido

o movimento da terra,

não há mais razões

aferir à vida.

E você vai morder sua masculinidade,

seu coração vai vibrar

com asas prestes a bater no chão,

e seus braços e pernas

você vai colocá-los no esquecimento,

perdido em seu lugar

você vai se ver mudando tolamente

os olhos e braços de norte a sul.

9- Guielú dani guí

Ndaani'ti le 'yuze zuguaa

cagaañe guidxilayú ne dxita ñee:

naa cabeça

Naa ridide 'nisiaase' luguiá 'ti za guiba'

ne riuaabie'ra nuume.

Olho do Vulcão

No ringue um touro

ele coça o mundo com seus cascos:

me espera.

Eu durmo em uma nuvem

e eu me jogo

10 - Bidóo Bizáa

Bixhóoze dúe néo rigóola

Ii bizáa lúu guiráa níi:

cáa xhíixha zíizi née naróoba.

Gubíidxa née stúuxu quiráati,

béeu née cáahui quiráati,

bélele guíi guibáa

Bíinu cáa níisa d'ó néí guíigu,

níisa layúu dáagu née níisa píi.

Cáa dáani née guiée,

bidxíiña née bennda,

máani ripáapa née búupu,

bii, dxíi, biáani,

bandáa, laadxi doo.

Binni láaze née béedxe guéenda,

léempa néexhe náa née guéeu níidi.

Bizáa lúu guennda nacháahui née guennda xhíihui,

ráa dxíiba lúu náa née ráa bidíiñe,

guennda nayéeche née guennda gúuti,

guennda nabáani née guennda nanaláadxi náaca xcuáa.

Jnáadxi dúu líi Bidóo Záa:

náaca níiru cáa xníiru iza.

Criador de Deus

Senhor e senhor

que você criou tudo:

as coisas simples e grandes.

O sol com seus raios eternos

a lua das sombras infinitas,

as estrelas, o céu.

Você fez os mares e os rios,

as lagoas e as poças.

Montanhas e flores,

o veado e o peixe

os pássaros e a espuma,

o vento, o dia, a luz,

as sombras, a alma.

O homem fraco e o tigre habilidoso

o astuto coelho e o insensato coiote.

Você criou bondade e mal,

o triunfo e a derrota,

alegria e morte

vida e ódio juntos.

Nós amamos você, Deus zapoteca:

a primeira das primeiras idades.