10 Poemas Zapotec Original e Traduzido
Os zapotecas são um povo nativo do sul do México, especificamente no que é hoje os estados do sul de Oaxaca, Puebla e Guerrero.
Este grupo indígena data da era pré-colombiana, época em que foi de grande importância na região, com um grande desenvolvimento cultural em que seu sistema de escrita plenamente desenvolvido pode ser destacado.
Atualmente, existem cerca de 800.000 zapotecas espalhadas no México e nos Estados Unidos, que mantiveram sua cultura e sua língua frescas e intactas e as transmitiram às novas gerações.
É por esta razão que atualmente existem muitas peças literárias zapotecas, entre as quais se destacam os poemas.
Poemas Zapotec Populares e sua Tradução Espanhola
Depois deixamos alguns textos de poemas zapotecas em sua língua original e traduzimos para o espanhol.
1- Xtuí
Gula'qui 'xtuxhu
beeu guielúlu '
ne bichuugu 'xtuí nucachilú
ndaani 'xpidola yulu'.
Biina 'guiehuana' daabilú '
de guixiá dxaapahuiini 'nuu ndaani' guielulu '.
Vergonha
Coloque a vantagem
da lua sobre seus olhos
e cortar a vergonha que está escondida
na sua terra, mármore.
Chore espelhos enterrados
até a menina desaparecer.
2- Guielú dani guí
Ndaani 'ti le' yuze zuguaa
cagaañe guidxilayú ne dxita ñee:
naa cabeça
Naa ridide 'nisiaase' luguiá 'ti za guiba'
ne riuaabie 'nu nuume.
Olho do vulcão
No ringue um touro
ele coça o mundo com seus cascos:
me espera.
Eu durmo em uma nuvem
e eu me jogo
3- Yoo lidxe '
Dxi guca 'nahuiini' gusa 'ndaani' na 'jñaa biida'
sica beeu ndaani 'ladxi'do' guibá '.
Luuna 'stidu xiaa ni biree ndaani' xpichu 'yaga bioongo'.
Gudxite nia 'strompi'pi' bine 'laa za,
ne guie 'sti matamoro gúca behua xiñaa bitua'dxi riguíte nia' ca bizana '.
Sica rucuiidxicabe bendaa lu gubidxa zacaca gusidu lu daa,
galaa íque lagadu rasi belecrú.
Cayaca gueta suquii, cadiee do ria 'ne guixhe, cayaca guendaró,
Caiaba Nisaguie Guidxilayú, Rucha'huidu Dxuladi,
ne ndaani 'ti xiga ndo'pa' ri de'du telayú.
Primeira casa
Quando criança dormi nos braços da minha avó
como a lua no coração do céu.
A cama: algodão que saiu do fruto pochote.
Eu fiz as árvores de óleo, e meus amigos eu os vendi
como um luciano a flor flamboyant.
Como os camarões secam ao sol, assim nós nos deitamos em uma esteira.
Acima de nossas pálpebras, a cruz de estrelas dormia.
Tortilhas de comissário, fios tingidos para redes,
a comida foi feita com a felicidade da garoa na terra,
nós batemos o chocolate,
e em uma enorme taça fomos servidos ao amanhecer.
4- Nem naca nem ne reedasilú naa
Ti mani 'nasisi napa xhiaa ne riguite.
Ti ngueengue rui 'diidxa' ne riabirí guidiladi,
naca 'ti badudxaapa' huiini 'biruche dina cana gutoo ne qui nindisa ni
ti dxita bere yaase 'riza guidilade' ne rucuaani naa.
Rucaa xiee ti yoo beñe zuba cue 'lidxe',
naca 'layú ne guirá lidxi.
Ti bandá 'gudindenecabe,
ti miati 'nalase' zuguaa chaahui'galaa gui'xhi 'ró.
Ti bacuxu 'stisa nisa, sti yaga guie', cadi sti binni.
Naca 'tini bi'na' Xabizende.
Naca 'ti bereleele bitixhie'cabe diidxa' gulené.
O que eu sou, o que eu lembro
Uma liberdade que brinca e não se tornou feia.
A sensibilidade de um papagaio falante,
Eu sou a garota que deixa suas cocadas e não as pega,
Um ovo de galinha preta passa por mim e acorda.
Eu sou um nariz que cheira o adobe da casa em frente
um pátio e todas as suas casas.
Uma fotografia repreendida,
uma linha fina no meio da selva.
Uma flor para a água, para outras flores e não para pessoas.
Eu sou uma resina que San Vicente chorou.
Eu sou um maçarico de pedra que afogou sua música em outro idioma.
5- Dado
Pa ñanda niniá 'luguiaa
xa badudxaapa 'huiini' nayati guielú,
niziee ': ti chalupa stibe,
ti duubi 'nutiee sica ti pe'pe' yaase ',
chupa neza guelaguidi ñapa ebiá naguchi ruzaani '
ne dxiña biadxi dondo ño guenda stibe xa'na 'ti yaga bioongo'.
Nuzuguaa 'jmá guie' xtiá ne guie 'daana' ra lidxibe,
nga nga ñaca xpidaanibe
ele te guiará ou você 'laabe
ñanaxhii gupa naxhi cayale gasi guidiladibe.
Dado
Se eu pudesse ir ao mercado
com a garota de olhos pálidos
Eu compraria ele: um jogo de loteria,
uma pena da cor do jicaco escuro,
sandálias com fivelas douradas
e para o seu nahual comer debaixo de uma ceiba,
os arvoredos ácidos das ameixas.
Ele iria estofar sua casa com cachos de manjericão e cordão,
esse seria o seu huipil
e todo mundo que olhou para ele
Eu gostaria dela pelo orvalho permanente de seu corpo.
6- Mexa
Bisa'bi cabee naa '
sugestão 'ti bitoope dxa' birí naxhiñaa ndaani '
raçu gúcani dé ni bidié ne nisa roonde 'xti' gueta biade.
Lú mexa 'bizaacabe xhuga ne ti guiíba', gudaañecabe lú yaga
ni bisiganinecabe binni nayaase 'guidiladi ni rini' suga neza diiidxa '.
Bixelecabe chiqué ni ti guidxi qui nuchiña laacabe.
Xa'na 'dani beedxe'
biyube 'ti guisu dxa' guiiba yaachi
ti núchibi dxiibi xtinne '
ne ti nisa candaabi 'bixhiá ndaani' bíga 'guielua'
guirá xixe guie 'huayuuya' lu sa 'guiidxi.
A mesa
Eu fui abandonado
ao lado de um caranguejo cheio de formigas vermelhas
mais tarde eles eram pó para pintar com a baba do cacto.
Da mesa riscada com goivas: xilogravura que cruzou o silêncio
em peles bilíngues e marrons.
Havia distância naquela época
A geografia não beneficiou a palavra.
Sob a colina do tigre
Eu procurei um tesouro para domesticar o medo
e um líquido ígneo apagado do meu olho esquerdo
Todas as flores que vi em maio.
7- Lu ti nagana
Lu ti neza
chupar na
nagu'xhugá
zuguaa. '
Tobi ri '
nadxii naa,
xtobi ca
nadxiee laa.
Nisaguié,
nisaguié,
gudiibixendxe
ladxiduá '.
Gubidxaguié ',
gubidxaguié ',
binduuba 'gu'xhu'
ndaani 'bizaluá'.
Dúvida
Em uma estrada
Isso se bifurca
Confuso
Eu sou.
Este aqui
Me ama,
Eu amo ela
Chuva
Chuva
Lave com muito cuidado
Minha alma
Sol em flor,
Sol em flor,
Varre a fumaça
Dos meus olhos.
8- Biluxe
Biluxe
Ne ngasi nga laani.
Luza zadxaagalulu '
Ca ni bidxagalú cou '
Biá 'dxi
Gúcalu 'bandá' xtibe;
Ti bi'cu ', ti bihui,
Ti binni.
Gasti 'zadxaa
Ne laaca ca bigose
Guxhuuna 'íquelu'
Gusiquichi ique badunguiiu
Bichaabe lii.
Ne laca decheyoo
Bizucánelu 'laabe
Gusicabe guendarusiaanda 'xtibe.
Gasti 'zadxaa.
Lii siou 'nga zusácalu'
Guidxilayu ma qui gapa
Xiñee guireexieque,
Ma qui gapa xiñee
Quiidxi Guendanabani.
Ne zoyaalu 'guendanabani xtilu',
Ladxido'lo zapapa
Bia 'qui guchendaxhiaasi layu,
Ne nalu 'ne ñeelu'
Zusiaandu 'laaca',
Qui zánnalu paraa zuhuaalu ',
Ne nisi lulu ', nisi nalu'
Zaniibihuati guia 'ne guete'.
Acabou-se
Acabou-se
e isso e tudo.
Em seus passos você encontrará
as mesmas coisas que você encontrou
durante os dias
que você era a sombra dele;
Um cachorro, um porco,
uma pessoa.
Nada vai mudar
e os mesmos grãos
que sujou sua cabeça
branquear a juventude
quem tomou o seu lugar.
E atrás da casa
onde eles reclinaram
ela resolverá seu esquecimento.
Nada vai mudar
no entanto, você vai supor
isso não faz mais sentido
o movimento da terra,
não há mais razões
aferir à vida.
E você vai morder sua masculinidade,
seu coração vai vibrar
com asas prestes a bater no chão,
e seus braços e pernas
você vai colocá-los no esquecimento,
perdido em seu lugar
você vai se ver mudando tolamente
os olhos e braços de norte a sul.
9- Guielú dani guí
Ndaani'ti le 'yuze zuguaa
cagaañe guidxilayú ne dxita ñee:
naa cabeça
Naa ridide 'nisiaase' luguiá 'ti za guiba'
ne riuaabie'ra nuume.
Olho do Vulcão
No ringue um touro
ele coça o mundo com seus cascos:
me espera.
Eu durmo em uma nuvem
e eu me jogo
10 - Bidóo Bizáa
Bixhóoze dúe néo rigóola
Ii bizáa lúu guiráa níi:
cáa xhíixha zíizi née naróoba.
Gubíidxa née stúuxu quiráati,
béeu née cáahui quiráati,
bélele guíi guibáa
Bíinu cáa níisa d'ó néí guíigu,
níisa layúu dáagu née níisa píi.
Cáa dáani née guiée,
bidxíiña née bennda,
máani ripáapa née búupu,
bii, dxíi, biáani,
bandáa, laadxi doo.
Binni láaze née béedxe guéenda,
léempa néexhe náa née guéeu níidi.
Bizáa lúu guennda nacháahui née guennda xhíihui,
ráa dxíiba lúu náa née ráa bidíiñe,
guennda nayéeche née guennda gúuti,
guennda nabáani née guennda nanaláadxi náaca xcuáa.
Jnáadxi dúu líi Bidóo Záa:
náaca níiru cáa xníiru iza.
Criador de Deus
Senhor e senhor
que você criou tudo:
as coisas simples e grandes.
O sol com seus raios eternos
a lua das sombras infinitas,
as estrelas, o céu.
Você fez os mares e os rios,
as lagoas e as poças.
Montanhas e flores,
o veado e o peixe
os pássaros e a espuma,
o vento, o dia, a luz,
as sombras, a alma.
O homem fraco e o tigre habilidoso
o astuto coelho e o insensato coiote.
Você criou bondade e mal,
o triunfo e a derrota,
alegria e morte
vida e ódio juntos.
Nós amamos você, Deus zapoteca:
a primeira das primeiras idades.